Przewodnik po terapii substytucyjnej w jednostkach penitencjarnych

Osoby uzależnione od opiatów stanowią liczącą się grupę osadzonych, przebywających w ośrodkach penitencjarnych Europy, Azji i Ameryki Północnej, bo nawet około jednej trzeciej całej populacji więziennej, a w niektórych krajach (np. w Azji Środkowej) ich liczba dochodzi do 80%.

W Afryce Podzwrotnikowej narasta problem uzależnienia osadzonych od opiatów, podczas gdy w Ameryce Łacińskiej dominuje uzależnienie od kokainy.

Placówki penitencjarne nie są odpowiednim miejscem do leczenia tego rodzaju pacjentów, dlatego też rządy państw powinny opracować opcje alternatywne do wymierzania uzależnionym kary pozbawienia wolności.

Dopóki nie powstaną i nie zostaną wdrożone tego typu niekonwencjonalne rozwiązania, dopóty władze ośrodków karnych będą musiały mierzyć się z wyzwaniami, dotyczącymi zapewnienia członkom tej szczególnej populacji leczenia, opieki oraz wsparcia.

Badania wykazały, że najskuteczniejszym sposobem zwalczania uzależnienia od opiatów jest terapia substytucyjna, gdyż wpływa ona na zmniejszenie u pacjenta ryzyka zakażenia HIV i HCV, jak również śmierci w wyniku przedawkowania.

Osadzeni – na równi z innymi obywatelami – mają prawo do korzystania z najwyższych, możliwych standardów opieki zdrowotnej, co jest zagwarantowane na mocy prawa międzynarodowego w art. 25 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ i art. 12 Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych.

Wspólnota międzynarodowa stanęła na stanowisku, że mimo odbywania kary pozbawienia wolności skazani zachowują wszelkie prawa, w tym prawo do korzystania z najwyższego, możliwego poziomu opieki zdrowotnej. Ustanowioną przez sąd karą jest jedynie utrata wolności,  a nie odebranie osadzonym podstawowych praw człowieka.

Rządy państw mają zatem obowiązek wdrażania prawodawstwa, strategii i programów zgodnych z międzynarodowymi normami w zakresie przestrzegania praw człowieka oraz zapewnienia osadzonym standardów opieki zdrowotnej na takim samym poziomie, jak dla ogółu społeczeństwa (Biuro Narodów Zjednoczonych ds. Narkotyków i Przestępczości, UNAIDS oraz WHO: HIV/AIDS prevention, care, treatment and suport in prison settings: a framework for an effective national response (2006).
http://www.unodc.org/documents/hivaids/HIV_comprehensive_package_prison_2013_eBook.pdf

Ponad dziesięć lat temu na arenie międzynarodowej wskazano na potrzebę dostępu do leczenia osób uzależnionych od opiatów, przebywających w warunkach izolacji. W 1993 r. Światowa Organizacja Zdrowia wydała wytyczne dotyczące zwalczania przypadków HIV i AIDS w jednostkach penitencjarnych:

„Osadzeni uzależnieni od środków odurzających powinni być zachęcani do korzystania z programów terapeutycznych (w zakresie swojego nałogu) podczas pobytu w jednostkach penitencjarnych. Przy podejmowaniu tego typu działań równie ważne jest zapewnienie pacjentom należytej opieki oraz dopełnienie wobec nich zasady poufności.

Programy profilaktyczne powinny zawierać informacje o możliwościach leczenia uzależnienia oraz o ryzyku związanym z poszczególnymi metodami zażywania środków odurzających.

Osadzeni, którzy zostali objęci programem leczenia substytucyjnego przed rozpoczęciem odbywania kary, powinni mieć możliwość kontynuacji tej formy leczenia w warunkach izolacji. Dotyczy to krajów, w których w warunkach wolnościowych działają programy substytucyjne, tak więc zgodnie z zasadą równoważności leczenie tego typu powinno być także dostępne w ośrodkach penitencjarnych”.

Treść niniejszego przewodnika została opracowana we współpracy z wieloma ekspertami, wykorzystując  szeroką wiedzę naukowców i lekarzy/psychiatrów/personelu służby zdrowia – specjalistów z dziedziny leczenia substytucyjnego, prowadzonego w jednostkach penitencjarnych. W celu zebrania najlepszych praktyk, opartych na sprawdzonych materiałach naukowych, dokonano przeglądu publikacji oraz zawartości międzynarodowych baz danych.

Publikacja ta pozostaje w zgodzie z wytycznymi i zaleceniami przedstawionymi w międzynarodowych dokumentach, takich jak wydawnictwo Biura Regionalnego WHO dla Europy: Health in Prisons. A WHO guide to the essentials in prison health, the UNODC/UNAIDS/WHO framework for HIV prevention, care, treatment and support in prison settings, jak również WHO/UNAIDS/UNODC Evidence for actions technical paper: Interventions to address HIV in prisons – Drug dependence treatment.